Насельніцтва гарадоў Беларусі ў другой палове XIX — пачатку XX ст. мела ў сваім складзе прадстаўнікоў розных канфесійных груп. Дамінуючае становішча як у губернскіх, так і ў павятовых цэнтрах у сувязі з існаваннем мяжы аселасці займалі іудзеі, значны масіў гарадскіх жыхароў належаў да праваслаўя. Статыстычныя звесткі разглядаемай гістарычнай эпохі зафіксавалі таксама інфармацыю аб гараджанах — прыхільніках іншых хрысціянскіх і нехрысціянскіх канфесій. Сярод насельнікаў беларускіх гарадоў, у тым ліку Магілёўскай губерні, былі стараабраднікі.
Агульная колькасць стараабраднікаў-гараджан у Магілёве і павятовых гарадах губерні дасягнула ў 1910 годзе лічбы 6472 м.п. і 6353 ж.п. [1, Ч. III, XVIII-XIX]. Найбольшая колькасць вернікаў пражывала ў Гомелі, які быў у найбольшай блізкасці да гістарычнага цэнтра стараверства — Веткі. Па дадзеных афіцыйнага ўліку ў Гомелі колькасць стараабраднікаў складала 3114 чалавек у 1859 г., 8440 — напярэдадні першай сусветнай вайны (у 1912 г.) [2, с. 16]. Стараабраднікі абралі месцам свайго жыхарства Магілёў, Оршу, Рагачоў, Сянно, аднак іх колькасць была невялікая.
Выпадкі змянення веравызнання сустракаліся зрэдку. Аб гэтым сведчыць як царкоўны улік, так і афіцыйная статыстыка: штогод у губерні ў цэлым адбывалася некалькі пераходаў. Намаганні ўладаў распаўсюдзіць адзінавер’е не мелі пленных вынікаў Напрыклад, у Гомелі стараабрадніцкае асяроддзе варожа сустракала нават спробы некаторых асоб прыняць адзінавер’е. “С вами более нечего делать, как только засыпать песком глаза и в реку бросить!”, — казалі вераадступнікам (1856 г.) [3, с. 37-42].
Стаўленне стараабранікаў да прадстаўнікоў іншых веравызнанняў было дастаткова талерантным. “Они [“раскольники”— аўт.] не отличаются ненавистью к православным, с которыми легко входят в разного рода общение”, — адзначалася ў зветках аб стане Магілёўскай губерні за 1864 г. [4, ф. 2001, воп. 1, адз. зах. 949, л. 68 зв.].
Асноўны спектр заняткаў старавераў у гарадах быў звязаны з гандлем, рамествамі, рамізніцтвам. Валодаючы значнымі грашовымі сродкамі, некаторыя стараабрадцы далучыліся да пашыранага (з прычыны недахопу таннага жылля) ў гарадах тых часоў занятку — здачы жылля ўнаём. У Гомелі, напрыклад, Грошыкаў валодаў захаваўшымся да сенняшняга дня будынкам даходнага дома (на рагу вуліц Бялецкага і Баумана), многія стараабраднікі валодалі жыллём і сяліліся ў межах Спасавай Слабады. Апрацоўка архіўных дадзеных паказвае, што пераважаў дысперсны тып рассялення пры захаванні імкнення пры выбары месца жыхарства далучацца да прыхільнікаў аднаго этнаканфесіянальнага і сацыяльнага кола.
Фрагментарнасць крыніц не дазваляе цалкам аднавіць культурна-бытавыя працэсы асяроддзі стараабраднікаў, аднак, мяркуючы па захаваўшыхся матэрыялах, традыцыйная замкнёнасць жыцця хутка разбуралася пад заплывам імклівых тэндэнцый эканамічнага развіцця.
- Памятная книжка Могилевской губернии на 1910 г. Могилев. 1910.
- Яшчанка А.Р. Гомель у другой палове XIX — пачатку XX ст.: Гісторыка-этнаграфічны нарыс. Гомель, 1997.
- Жудро Ф. К истории единоверия в Могилевской епархии. Б.в.д.
- Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі.
Аўтар: А.Р. Яшчанка
Крыніца: Старообрядчество как историко-культурный феномен / Материалы Международной научно-практической конференции “Старообрядчество как историко-культурный феномен” (Гомель, 27-28 февраля 2003 г.): Гомель: ГГУ, 2003. — С. 299-300.
