Из опыта изучения обряда “Свеча” в Восточном Полесье

“Свечами”  в населенных пунктах Восточного Полесья называют как сам обряд, так его ритуальные принадлежнасти У весках Смаленшчыны, а также  Хотимского района Могилевской области последннее воплощается в специально изготовленные свечки, а в населенных пунктах  Костюковичского района Могилещины, Красногорского района “Свечами” называют иконы, которым поклоняются все жители деревни. В деревне таких икон могло быть несколько, и каждая из них “ходила” по своей улице. На Гомельшчыне (нами исследовались населенные пункты Ветковского, Добрушского, Кормянского, Чечерского районов) комплекс “Свячы”  состоит из иконы, а это могло быть изображение любого святого, Иисуса Христа, Марии, и специально изготовленной свечки. Согласно традиции, “Свеча” поочередно находится в домах всех жителей деревни: год — в одном, год — в другом, и так, пока не обойдет всю деревню В некоторых из деревень в дом, где был покойник брали вне очереди: если мужчина — мужскую “Свячу”, если  женщина — женскую. Переносилась “Свеча”  в день памяти святому, которому он посвящалась.Время пребывания “Свечи” в одном доме могло не ограничиться одним годом, если человек, принимавший её, заранее обрекался взять её на несколько лет. Обычно это происходило только   в случае очень больших несчастий в доме. Необходимо отметить, что результаты наших исследований относительно распостранения территории распостранения обряда практически совпадают с результатами исследователей к. ХІХ — п.  ХХ вв.[1]

В большинстве вариантов обряд совершался в течение двух дней. В первый день (обычно это происходило накануне переноса) все участники собирались в доме, где находилась “Свеча”. Гости приносили с собой еду, рушники и другие ткани, которые жертвовали на “Свечу”. Возле “Свечи” читали “Библию”, пели акафистыи псалмы, молились, после чего хозяева угощали гостей.

На следующее утро “Свячу”переносили в другой дом. На всем пути дорогу устилали (по разным вариантам) соломой, полотном, елочными лапками, цветами. Впереди несли хлеб, соль, свечку и следом икону. Жители деревни, страдающие какой либо болезнью, в надежде на выздоровление проходили под иконой. “Падлазілі” под икону и те, кто “жадаўзмяніць лёс”.

На наш взгляд, свечки, находящиеся при иконах, являются христианизированным реликтом культа домашнего очага, который в народной культуре соотносится с культом предков. Еще в начале двадцатого века эта соотнесенность на материале Красненского и Рославльского уездов Смоленской губернии было отмечено А. Н. Добровольским, одним из первых публикаторов материалов по  “Свече”. [2] “Свяча” расширяет круг допущенных к священному огню.В ХVв. на   Беларуси, а также на  Украине  (преимущественно левобережное Полесье)возникают  “братства”, которые образовались для поддержания порядка в церкви. Одной из традиций этих братств было изготовление общественной свечки, воск для которой обычно собирали все участники общины.  Раз в год эта “свеча”переходила от одного хозяина к другому.[3]Как реликт первоночальной обособленности в наших деревнях время от времени возникали “дваравыя” оброчные иконы, которые бытовали одновременно с общими “Свечами”. [4]

Реликт культа предков в обряде  “Свячы”  прослеживается как через отношение к “Свече” как к “семьянину”, так и через некоторые особенности ритуалов, которые напоминают похоронные. Это и зерно, которое  посыпается на пути “Свячы”, что соотносится с обычаем обсыпать зерном покойника, чтобы он с того света благоприятствовал благосостоянию своих родственников. [5] Это и количество блюд на “свячной вячэры”, и порядок  их употребления, которые соответствуют их количеству и порядку их употребления на поминках. Обязательными для них были “гарачыя стравы”.   Среди других блюд варили кашу. Причем это было последнее по очередности блюдо, которое должны были употребить все присутствующие.[6] В локальных вариантах на “свячной вячэре” готовили “канон”. Исполняемые на “Свече”тексты,определяется носителями  традиции, как “жаласлівыя”.[7]В ряде населенных пунктов он совпадает с репертуаром, по определению носителей традиции, исполняемым, “калі начуюць каля нябожчыка”.[8]

Вместе с тем, “Свяча”  может соотносится и с новым членом семьи, в частности, с “невестой”, отсюда и ее внешний вид  яе (“фата”, “намітка”), и “банкеты”, которые водят после переноса.   Отсюда и что-то типа приданого: “Я ўзяла ікону, я далжна іе садзержаць. А еслі я іе адпраўляю — я плацейка шыю, штоб красівейшае”.[9]  Отсюда и некоторые другие элементы свадебного обряда. Это и встреча   “Свечи” новыми  хозяевами со своей иконой,  и обмен хлебом-солью, который проиходит между старыми и новыми хозяевами  Причем последнне, как свадебное, прдчеркивается непосредственно носителями традиций: “Перад іконай, як прыносяць у двор, можа, як і маладыя, хлеб аддаюць з аднаго двара ў другі”.[10]

Непосредствееные воспоминания жителей обозначенной нами территории относят время возникновения “Свечаў”  к. ХІХ — н. ХХ вв. и вызначаюць его как “да рэвалюцыі”, “да майго раждзенія”, “в начале нашего столетия”. Местные жители во время болезни близких, неурядиц в семье, падеже, стихийных бедствий обращались к  “Свечам”. Для этого “усем мірам”     или кто-то сначала для себя покупалиили заказывали у мастеров икону.    В том случае, если икона, как считали местные жители, помог преодолеть невзгоду, ееначинали передавать из дома в дом. Особенно количество “Свечей” возрастает в 20-30 годы ХХ   века, когда в наших деревнях массовом порядке закрывались церкви. В этом случае   “Свечами” становились иконы из церквей. В годы Великой Отечественной войны “Свечи” заказывали, “каб веску не спалілі”, “каб родныя жывымі вярнуліся”. [11]

Особенно количество“Свечаў”  увеличилось в   20-30 годы ХХ  века, когда массово закрывались церкви. В связи с этим дома, где находились “Свечы” становились своеобразными духовными центрами, что подчеркивается самим носителями традиций: “Не было ў нас цэрквы. А нада ж людзям галаву, дзе прытуліць, Богу”. [12] В этих домах отмечались самые большие праздники и отправлялись непосредственно церковные таинства. Жители наших деревень помнят, как в этих домах “хрысцілі дзяцей”[13],  “свяцілі паску”[14]   і “асвячалі яблыкі”. [15]

Икону ставили в доме в Красном углу. Перед иконой находилась свечка, которую либо вставляли в булку хлеба, либо ставили в подсвечник, заполненный зерном.  Подсвечник одевали в специально пошитую одежду в виде “фартучкоў”, “сукенак”, “спадніц”. Внешне подсвечники со свечками выглядят очень разнообразно, напоминая самые разные фигуры антропоморфные фигуры. Возможно, это реликт  представлений о внешнем виде древних покровителей дома, семьи, рода, а потому они выглядят, “як дзеўка”[16], “дзед”[17], “жэншчына”[18], “мужчынская” і “жаночая” свечки. [19] О культе предков напоминает и то, в некоторых деревнях одеяние для “Свечи”  “делали как старинное”. [20]   В локальных вариантах, антрапаморфныя фигуры свечек поверх одежды атрибутируются крестиками типа “нацельных”. Христианские мотивы в культе  “Свечи” также прослеживаются в трех свечках в одном подсвечнике, которые могут соотносится с Троицей, в подсвечниках, напоминающих храмовые (“много свечек в круг ставили”)[21], у “свячных комплексах”, в подсвечниках, напоминающих “прастолы”. В высшей степени, как явление христианской культуры выглядит обряд  “Свечи” в д. Золотой Рог  Ветковского района, который предусматривает вечером первого дня“павічэр’е”, а на второй день литургию.  Особенностью  “Свечи” в золотом Роге являются поминальные и заздравные записки, которые подаются жителями деревни, а так же “дарнік”, который по сути является просфорой. Сама “Свеча” в Золотом Роге, как и во многихдругих деревнях, считается престольным праздником.[22] В д. Покать Чечерского района для его обозначения по аналогии с “престольщиой” бытовало слово “свячына” [23]

Ритуал “Свечи”,дошедший донас, ограничивает круг тех, кто чей дом достоин принять священный огонь.Так, “Свячу” не отдавалипьяницам и убийцам.Некоторые из жителей деревни сами не брали “Свечу”по причине своего атеистического мировоззрения.Хотя в своем большинстве местные жители считали, что“если Свеча в доме, если это действо произойдёт, несчастья обойдут этот дом”. Таким же образом подчеркивается и ритуальная чистота тех, кто мог переносить“Свячу”: выделяются “дзеўкі”, “муж” і “жонка”. Влакальных варыянтах не маглипераносить “Свячу” “ўдовы” і “разжонцы”.Вместе с тем, “Во, як Мікола — мужчыны нясуць, як Багародзіца, жэньскае ліцо — то бабы нясуць”.

На пути “Свячы” хозяева отдельных домов ставили оброчные столы. Процессия остановливалась около них, ее участники угощались. В особых случаях люди, которые переносили “Свячу”, заходили в дома, где было что-то неладно, чтоб освятить их. В локальных вариантах в день переноса “Свячой” освящали поля, а  в случаях падежа со “Свячой” обходили стадо. К “свечной” иконе обращались в обрядах вызывания дождя.

Вся атрибутика “Свячы” считалась магической. Солому, цветы, елочные лапки собитали и использовали в лечебных обрядах. Целебными считались и свечные огарки и ткани, которые побывали  на “Свече”. Зерно из подсвечников добавляли в первый посев. С помощью свечных огарков оберегали свои дома от пожара. Для этого их приносили с собой и клали в Красном углу.

С конца 1980-х годов “Свяча” постепенно начинает утрачивать свое место в местной культуре. Во-первых, в деревнях началт открываться Храмы, куда в конце концов попадают почитаемые иконы. Во-вторых, большинство носителей традиции, оказываются в такой степени материально ограниченными, что элементарно не имеют средств, чтобы выполнять обряд “па-старыннаму”. И, безусловно, свою лепту внесла авария на ЧАЭС. “Свечи” отдельных деревень прекратили свое бытование вместе с населенными пунктами.

Отдельные данные о “Свече”, кроме уже упомянутых авторов приводятся в работахА. Е. Грузинскага, Ф. Жудро, П. Шейна, А. С. Дамбавецкага.[24] В середине 1990-х годов на это явление обратили внимание сотрудники Ветковского музея народного творчества. Г. И. Лопатин, Л, Д. Романова, Г. А. Лобацкая.[25]

Аутентичные тексты атрибутируются по фонду Материалов этнографических экспедиций Ветковского музея народного творчества. Особенности речи информантов сохраняются.

1. В данном случае мы основываемся на данных, приведенных  С. В. Максимовым  (Максимов С. В. Нечистая, неведомая и крестная сила. СПб., 1903.  Приводится по изданию: Максимов С. В. Литературные путешествия. М., 1986. С. 371). и В. И.  Даля. В фактически диалектном словаре он приводит слово   “свеча”  с таким значением с пометой западно-смоленское. (Даль В. И. Толковый словарь живого великорусского языка. М. 1993. Т. IV. C. 15) Такие же результаты дала и экспедиция Ветковского музея народного творчества, которая в 1998 году прошла вдоль реки Бесядь через населенные пункты Ершичского района Смоленской области, Хотимского и Костюковичского районов Могилевской области, Красногорского района Брянской области и Ветковского района Гомельской области.   Также на Белоруссии известен  “Багача”  — свечки  в дежке с зерном. Зерно для “Богача”приносили все жители деревни. По описанию  А. Е. Богдановича, в дом, где находился “Богач”, приглашали священника. После молебна лубку с житом и зажженой свечкой в сопровождении всех жителей деревни обносили вокруг стада. Затем участники обряда шли к дому, в который “Богач” переносілся на целый год. (Богданович А. Е. Пережитки древнего миросозерцания у белоруссов. Гродно. 1895. (Репринт. Мн., 1995). С. 123 – 125)
2.  Добровольский В. Значение народного праздника “Свечи” // Этнографическое обозрение 1900. № 4. С. 35-51.
3.  Зеленин Д. К. Восточнославянская этнография. М., 1991. С. 386
4. “На Міхайлу яна абрякнулась, ета Міхаіл архістраціг, воін, усёй планеты ён жа камандуюшчы. І яна абрякнулась на ету ікону Міхаіла, штоб сын яе быў здароў і шчаслівы, дзе б ён не быў. І яна празнік дзелала сорак пяць гадоў, кажэн год. Ету іконе не пераносілі. Ета дваравая вікона. Вот, “Міколу” наша матка пераносіла, усё Закружжа абходзіла, а “Міхайла” ета лічна яе абешчаніе. І дажэ я, яны, ужэ, памерлі, і я забрала вікону. І еты абед спраўляю, прыязжаюць усі дзеці. Ета счытаіцца аброчны празнік”. (От п-ки из д. Старое Закружье Ветковского р.  Кужельной Прасковьи Сергеевны, 1933 г. р., зап. Лопатин Г. И. в 2006 г. в Ветке. Т. 121. Л. 1).
5. Васілевіч У. А. Беларускія жалобныя абраді і галашэнні // Пахаванні. Памінкі. Галашэнні. Мн., 1986. С. 25
6. По рассказу ж-цы д. Затишье Ветковского р. Гореловой Анны Калиновны, 1920 г. р . зап. Лобацкая Г. А. в  1996 г.  Сш. 59. Ар. 5.
7. От ж-ей д. Корма Добрушского р.  зап. Лопатин Г. И., Романава Л. Д. в 2002 г. Сш.76. Ар. 94.
8. “На  “Свячэ” пяюць псалмы, што па ўсопшых пяюць”. От  ж-цы д. Красная Буда Добрушского р. Бондаревой Нины Михайловны, 1947 г. р., зап. Романова Л. Д. в 2001 г.  Т. 76. Л. 35.

На “Свече” что пели?  “Мы “Дарожку” пелі.

Ой, ты, дарожка мая, дарожка божая,

Што ніхто той дарожкай не прахажывая.

Што шлі-прайшлі тры ангелы,

Што вялі яны душу грэшную.

Ой, чаго ж ты, душа, міма раю прайшла,

Міма раю прайшла да і ў рай не зайшла?

Ой, і чым ты, душа, правінілася:

Ці за скупасьцю, ці за глупасьцю,

Ці за тыя слава, слава мацерныя,

Ці вянец разрубіла, ці душу загубіла?

А ў нашым раю жыць весела,

Жыць весела, толькі некаму.

Пасрадзі раю стаіць дрэва,

Стаіць дрэва купаросавае.

Як на том дрэве райскі пцічкі пяюць,

Пяюць песенкі херувімскія,

Галасочкі ў іх серафімскія.

Алілуй!

Алілуй!”

От ж-ц д. Бартоломеевка Етипнёвой Матрёны Титовны, 1919 г. р., Шевелевой Анны Титовны, 1912 г. р. в д. зап. Лопатин Г. И. в 1990 г. Т. 53. Л. 127. Согласно замечанию информантов, этот текст они исполняют на Радуницу и когда ночуют возле покойников.

9. От п-ки из д. Бесядь Ветковского р. Гатальской Евдокии Феоктистовны, 1920 г. р., зап. Лопатин Г. И., Романова Л. Д. в 1999 г.  Т.   96. Л. 29
10. От п-ки из п. Лядо Ветковского р. Гриньковой Анастасии Ивановны, 1930 г. р., зап. Романова Л. Д. в 2000 г. 11. От п-ки из д. Амельное Грецкой Варвары Александровны, 1925 г. р.зап. Лопатин Г. И.,     в 2005 г.  в Ветке.   Т. 117. Л. 51.
11. От ж-цы д. Столбун Ветковского р. Морозовой Марии  Лаврентьевны, 1926 г. р., зап. Лопатин Г. И. в 2007 г.    Сш. 73.   Ар. 55.
12. От ж-цы Ветки Васьковой Екатерины  Ивановны, 1910 г. р., родом из д. Восток Ветковского р., зап. Лопатин Г. И.  зап. Лапацін Г. І. у 2006 г. Сш. 17. Ар. 30.
13. От ж-цы д. Столбун Ветковского р. Морозовой Марии  Лаврентьевны, 1926 г. р., зап. Лопатин Г. И. в .  2007 г.  Сш. 73.  Ар. 59.
14. От ж-цы д. Колбовка Ветковского р. Козловой Анны Свиридовны, 1936 г. р., зап. Лопатин Г. И.  в.  2007 г. Сш. 73. Ар. 63.
15. От ж-цы д. Малуновка Ершичского р. Ларченко Ксении Ефимовны, 1914 г. р., зап. Нечаева Г. Р. В 1998 г. Т. 80. Л. 3
16. От п-ки из д. Ухово Ветковского р. Дробышевской Марии Авраамовны, 1913 г. р. Зап. Лобацкая Г. А. в 1995 г. в Ветке. Т. 59. Л. 14.
17. От ж-цы Ветки Росликовой Марии Федоровны, 1953 г. р.,  родом из д. Быстра  Климовского р. Брянской обл.,зап. Лопатин Г. И.  в 2006 г. (Архив автора)
18. По рассказу ж-ц д. Струкачев Кормянского р. Пудеренко Марии Александровны, 1936 г. р., Горлачевой Прасковьи Степановны, 195 г. р. Крячкова Е. В. в 1999 г. р., Т. 91. Л. 4.
19. По рассказу ж-цы д. Затишье Ветковского р. Гореловой Анны Калиновны, 1920 г. р . зап. Лобацкая Г. А. в  1996 г.  Сш. 59. Ар. 5
20. По записи, сделанной Лобацкой Г. А. в 1996 г. в Ветке от п-ца из д. Воробьевка Ветковского р. Гончарова Петра Васильевича, 1920 г. р.  Т. 58. Л. 9.
21. От ж-ц д. Золотой Рог  Ветковского р. .Літвіновой Ольгі Андреевны, 1937 г. р., Нетылькіной Ніны Грігорьевны,  1937 г. р., зап. Лопатін Г. І.  В 2007 г. Т. 123. Л. 22, 27.
22. От ж-цы д. Покать Чечерского р. Капузелевой Натальи Демьяновны, 1918 г. р., в 1998 г. зап. Романова Л. Д., Нечаева Г. Г.  Т. 75. Л. 5.
23. Грузинский А.Е. Из этнографических наблюдений в Речицком уезде Минской губернии // Этнографическое обозрение. 1891. № 4; С. 142—156; Жудро Ф. Свеча — белорусский церковно-бытовой праздник. //Могилевские епархиальные ведомости. 1893. № 13. С. 232—236;Опытъ описания Могилевской губернии в трехъ книгахъ. Составленъ по прогрмме и под редакціею А. С. Дембовецкого. Книга 1. Могилевъ на Днепре. 1882. С. 494, 520, 630, 634;.Украïнська мінувшіна: Ілстрований етнографічний довіднік. Киïв., 1994. С. 162.
24. Описание обряда “Свячы” приводится сотрудниками Ветковского музея народного творчества в следующих публикациях:Лабацкая Г. А. “Свяча” — народнае свята. — Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Веткаўскага р-на. У 2-х кн. Кн. 2. Мн., 1998. С. 415-416. Лопатин, Г. Культ св. Николая по современным белорусским свидетельствам  —  Paleoslavica. Cambridge. 2006. ХІV.  Тэксты №№ 47-53.  Лопатин Г. И. “Легенды и предания деревни Верхличи”. — Живая  старина, 2003. № 4. Текст 2. Смоленский областной словарь. Составил В. Н. Добровольский.  Смоленск. 1914. С. 820; Раманава Л. Д. “Ахвяра як аснова стварэння новага часу. Ахвярапрынашэнні ў абрадах “Свяча”, “Ваджэнне і Пахаванне “Стралы”. — Традыцыі матэрыяльнай і духоўнай культуры Палесся, Гомель, 2004. С. 183-192. Раманава Л. Д. “Свяча ці народам, ці Богам суджана”. — Роднае слова, 2004, 3. С.104-106.

“ У нас жэ цэрквы не было…”

Ікону пераносілі Свячу. У нас жэ цэрквы не было, у Старых Грамыках. А свячу пераносілі. Вот, у адныя ходзяць Богу моляцца, тады к другой пераносяць. Вот, перад Паскай, усенашнаю, свячу пераносілі. Жэншчын багата была святых. Вот пераносілі.

От п-ки из д. Старые Громыки   Громыко Полины Ивановны, 1932 г. р., зап. Лопатин Г. И. в 2005 г. в Ветке. Т. 7. Л. 12.

“Яе каласкамі, цвятамі ўбіралі…”

Эта цяпер разлічныя фігуры выдзелываюць, а тады свечка тая стаяла, калісь із цэрквы падсвечнік быў, там яна стаяла, і яе каласкамі, цвятамі ўбіралі, лентачкі небальшыя прывязывалі, і нясуць, як пераносяць, і бяруць ікону, і рушнік красівы. Мужчына перанося. У нас быў Мікола зімняя.  Ка мне прыняслі, а тады, ужэ, к вам на другой год. І дзелалі Троіцу. Троіцу абрячонай здзелалі. Хто хоча, не то шта з двара на двор. А, вот, я абрякну — вазьму. Тады абрякне другі. І бралі этыя іконы — абрячоныя. Тожа таксама бяруць свечку украшанаю. Стаіць ікона і каля іконы стаіць свечка. І тады на другі год пераносяць к другому. (Якія бралі “цвяты”?) “У нас дзед быў, так ён гаварыў: “Цвяты  — усі красівыя”. Адзін, вот, гаварыў: “Цвяты — красівыя”. А ён: “Не гавары: “Еты цвет — красівы, а еты — не красівы”. Кажды цьвет свой запах імеет і сваю красату. Маленькі цьвяточак на траўцы, а ў яго свая красата, прыгледзься, гавора. А ета — што роза бальшая, бальшы цьвет-красата, а, вот, паглядзіце, у маленькім цвяточку, які ён красівы.  А на сьвеце німа — вот еты красівы, а еты не красівы. Усі красівыя цвяты”. Дак, ён калісь казаў на сваю жонку: “Вазьмі мне насушы цьвятоў летам. Памру, палож мне каля мяне шчапотку сухіх цвятоў зімой, і то я рад буду. Я люблю прыроду, не знаю як!” Яго звалі, па-вулашнаму, Мішка. Ён і кажа: “Ты мне нарві муражка. Маленькія цвяты. Яны — красівыя. Што вы толькі за бальшымі прягніце? Не нада етага. Цвет увесь красівы”. І, праўда, возьмем на траве гуляем, калісь дзеці, а ён — маленькі, але ж красівы.

От п-ки из д. Амельное Грецкой Варвары Александровны, 1925 г. р., зап. Лопатин Г. И., Романова Л. Д.  в 2001г. в Ветке.  Т. 54. Л. 59.

“Гарэла многа свічэй”

Свіча была ў нас. Перанасілі іё ўсігда на празнік Трое святых. Эта двенаццатага феўраля. Перанасілі з дома ў дом. Служэнне было. Маліліся. Богу. Бацюшкі как такавова ў нас не была, такія былі ў нас людзі, ані многа чыталі, у ніх былі бажэственныя кнігі. Чыталі малітвы, і была ўсенашная. Усю ноч ані маліліся Богу і патом перанасілі свічу ў другой дом. Да следушчага года. Свіча ікона стаяла абізательна на  пірэднем углу. Гарэла многа свічэй. Хадзілі людзі ў цечэніі года на ўсе празнікі маліцца Богу. Абізацельна хазяйка этага дома дзе была свіча, ана гатовіла вічэру. Абізацельна хто, прыходзілі Богу маліцца, ана накрывала стол, усех угашчала. А патом, кагда, ужэ перанасілі ў другой дом, эта тожэ дзелалась. І так  періадзічэскі. Я тада ішчо была маленькая , мала, што помню. Но трошкі помню, мама што-та расказывала. А вот, какая ікона? Ана і была Ікона Трое святых! Ёсць такая ікона: “Трох святых”. Ікону і перанасілі.

От п-ки из д. Бесядь Иващёнок Лидии Николаевны, 1937 г. р., зап. Лопатин Г. И. в 2005 г.  в Ветке. Т.  12. Л. 10.

“Столы ставили как на свадьбу”

Вот, Илья Пророк. Я помню, на Илью — Свеча. Такой обряд. Если, допустим, он подряд, в каком-то доме собирались на ночь, молились, молитвы разные сотворяли, потом, на второй день, обед в этом доме. И икона святого переносилась к тому, кто на следующий год будет справлять эту Свечу. Не каждый дом брал, не под силу было. Не приглашённые приходили, а все желающие. И вечером надо было накормить, столы ставили как на свадьбу, и на второй день надо было накормить. Вся деревня, даже с окрестных деревень собирались. Икона была красивая, на подставке, рушники красивые, вышитые, переносилась, кто брал. И считалось, если Свеча в доме, если это действо произойдёт, несчастья обойдут этот дом. Но не каждому это было под силу. Я помню, что до радиации, уже приближались близко к моей маме. Так у мамы Свеча и не была. Мы, ещё детки, подбегали, старушки нас угощали, столы, там же яства такие вкусные, мы ж голодные, босоногие, побегали к этим столам, нас старушки угощали.

От п-ки из д. Старое Закружье  Листопадовой Валентины Николаевны,  г. р., зап. Лопатин Г. И. в 2005 г.  в  д. Поколюбичи Гомельского р. Т. 54. Л. 70-69

“Проста аброкі спраўлялі…”

Восава — эта пасёлак.Эта между Вараб’ёўкі і Барталамееўкі, эта ад Барталамееўкі чатыры кілометры і да Вараб’’ўкі. А мы пасрадзі былі. Эта пасёлачак. Эта ён парасіляўся з Барталамееўкі. Я шчэ быў маленькі, так добра помню, шчэ падсажывалі наверх на калёсы, ніхай мне тады два-тры гады было. Хацелі землю, штоб заняць. Мы пасялілісь, было дзвенаццаць двароў. У нас былі аброчныя празнікі, у нас і у Вараб’ўёкі, эта счыталі мы адно, у паследняя ўрэмя саедзянілісь, паселачак — эта дзвенаццаць двароў і Вараб’ёўка — семсят двароў. Так, у нас было два празнікі — Пакрова і Іван, дваццаць первага мая. Не празнікі, проста аброкі спраўлялі. Прыходзілі з дзеравень госці. І гулялі і дзень, і два. А тады мы хадзілі ў этыя дзярэўні. К нам з Барталамееўкі прыходзілі і з хутара. Як пашлі дзеці нашы замуж, сваты прыходзілі. І пераносілі ў этат дзень — называлась Свяча — із двора ў двор. Вараб’ёўка і Восава — счыталась адно… Мы не пісалі, што Восава, а счыталася — дзярэўня Вараб’ёўка. Год у адном дварэ пастаіць, а  тады пераносяць у другі двор.

От  п-ца из д. Осово Меженного Павла Емельяновича, 1926 г. р., зап. Лопатин Г. И. в 2005 г. в Ветке. Т. 8. Л. 16.

“Штоб мужык прышоў”

Я ня дзелала. А, там, адна — кажды год, штоб мужык прышоў, Дуня іе звалі, дак Свяча ўсё у іе была. А у іе мужык у вайну быў дома, пашоў, а тады ці ў кружэнне, яны тады ўцякалі ўсі, а як пачалі растрэліваць, дак яны, ужо знаюць, што хана ўсім будзя, яны бедных яўрэяў стрялялі ў нас у Свяцкой, дак там адзін, штоб яму колам зямля! Пераносілі.   Вот, у Дуні была Свяча, яна ўзяла абрякнула, Свечы — эта абрячоныя. Абряклася, што буду Свячу скрозь спраўляць, толькі штобы мужык прышоў з вайны. А яго і ўбілі. Первы раз забралі, а тады, як немцы прышлі, прышоў, можа, дзе схаваўшы быў, да прышоў, хату выстраіў, а тады зноў красныя прышлі, пабралі мужчын тых, што былі. Дак яны пабралі іх, і яна асталася двое дзяцей. Дак, яна абрякнулася. І Свячу тую дзелала. Прыходзяць пеўчыя, там былі, адна ўсё вядушчая баба, такая была пажылая. Яны прыходзяць увечары, а тады, ужо, у ранні, і абедню і завутряняю служаць. А тады абед яна гатуя.  Я, дзе мяртвяц памрэ, я не хаджу на абед. Вот, ня хочу — і ўсё. Матка наша казала на бабу, баба мыць усё хадзіла мертвых, дак яна і кажа: “Ідзі ужо косці аблізый!” Дак, калісь — боршч, бульба жараная і каша густая — і ўсё. А ціпер ужо гатуй, хоць ты ў позыкі ідзі, да гатуй ім. Дак, яны Свячу. А тады адзін, ужо, сказаў: “Я сабе вазьму”. Дак яны к яму. Вот, Свяча пабыла, у іе, ужо, вечар служылі, і ноч ані гатавалі і, ужо, уранні, усі людзі печы павытапяць, ідуць на Свячу. Там яны Богу моляцца, і пакуль зўтряні прайшоў і вутреннік, і абедня. Адслужаць ужо, тады бяруць вікону, і бяруць падсвешнік такі быў дзярвянны здзеланы, дзірачкі, там свечак. Адзін, там, мужчына, дак ён усё нясе. Ён і пеў па-Божаму, і нясуць у тэй двор, дзе перяносяць вікону. І там гатуяцца. Абед гатуяць. І там моляцца Богу, а тады, якія малітвы нада прамоляцца, садзяцца ў тога хазяіна і ядуць. Ён угашчая, а тады, ужо, назад, адтуль усі ідуць сюда, к  етай маладзіцы, ішчэ памоляцца, ішчэ паабедаяць. Тады, ужо, разыходзяцца. А на другі год, ужо, у тога мужчыны — Свяча. Яны, ужо, там увечары моляцца, пеўчыя, позна моляцца, да часу, тады, ужо, хто на нач астаюцца і ўранні начынаюць рана маліцца і падкаменцы, і амяленцы і закружцы. Ён гаворя: “Ніхай і на лета тута-ка”. Ужо не бяруць, яна ў яго пабудзя. А ён два гады здзелаў, і большы ня здзелаў. яна папытала: “будзіш ты дзелаць?” Ён гавря: “Не!” — “Давай вікону маю”. І Дуніна вікона была там два гады. “Троіца”. І яна вікону тую ўзяла, у рушніку, і рушнік іе. “Раз ня будзіш — давай маю вікону назад”. І дзелала пакуль разруха ета была.

От п-ки из д. Амельное Грецкой Варвары Александровны, 1925 г. р., зап. Лопатин Г. И.  в 2005г. в Ветке.  Т. 117. Л. 51-52.

“Год пастаіць, у другі двор, у трэцці…”

“Красціцель” была. Іван Красціцель. Эта абрадны наш прыстольны празнік. Свіча, прымерна, у міне была, еслі, там, жэлают людзі, пасёлачык у нас маленькі, эту свячу, значыць, дзелаюць абеды харошыя, зазываюць людзей, людзі ж прыходзюць маліцца, молюцца да абеда, і бацюшку завуць, абедаюць у тых людзей, у каторых стаяла свяча, і патом нясуць свячу, хто абракнуўся ўзяць сабе ў дом. Так, нясуць у руках, і прыбіраюць эту ікону, вешаюць із мацер’яла дзелаюць, павесяць на эту свячу. Пераносяць у другі двор, хто надумаўся ўзяць свячу. Год стаіць. Еслі ішчэ хто загадзя не сказаў, што возьме свячу, утары год стаіць. А еслі жылает, значыць, год пастаіць, у другі двор, у трэцці. Так і пераносяць.

От п-ки из д. Чирвоны Кут Литвиновой Анастасии Даниловны, 1932 г. р., зап.  Лопатин Г. И.  в  2005 г. в Ветке. Т.  63.   Л.  17.

“Хату новаю пасвяціць…”

Была ў нас ікона такая, я ні помню ізабражэнія, у суботу пад празнік, дак я ўсё з бабай хадзіла. Такі ў нас быў чалавек, як, уродзе, ён дзяка быў, старыя жэншчыны сабіраліся, пасідзят, пагамонят, перад Успеніем, калі ў цэркві саслужаць, прыводзяць папа і дзяка, тады бяруць эту ікону і носяць па ўсёй дзярэўні. Хто жалае, вот, хату новаю пасвяціць, заходзяць. Эта была ішчо да калхозаў. А патом панясуць па ўсёй вуліцы, і ўжэ, пераносяць ікону ў другі двор. Ікона была такая бальшая, што ў чытырох бралі. Такія палкі — дзве дзевачкі сперадзі, дзве ззадзі. І насілі. Эта была ішчо да калхозаў.

От п-ки из д.Купреевка. Вдовиной Надежды Никитичны, 1921 г. р., зап.  Лопатин Г. И. в 2005 г. в Ветке.  Т. 60. Л. 31.

“І паверыце, што і дожч пашоў!”

Даждзю не было. Нанімалі службу. Папа прывожывалі. Ён маліўся Богу. У нас Свіча была. Дзве іконы.  Іванаўшчына і Пакроў. Станочык такі, як стол зделан. Дзе Свіча стаіць, туда і папа прывожывалі. І паверыце, што і дожч пашоў. Тады дажчу доўга не было. Усе людзічкі сабралісь. Абед наварылі. Бацюшка. Пеўчыя пелі. І пашоў дожч. Во, гаворуць, Бога німа!

От п-ки и з д. Воробъевка Прялкиной Ульяны Николаевны 1917 г. р., зап. Лопатин Г. И. в 2005 г.  в Ветке. Т. 17. Л. 27.

“Можа, дзеці балелі…”

Міколу адпраўлялі. Мікола была. У адных пабудзя ікона, а тады пераносяць у другі двор. Хто захоча. У адном дварэ была гадоў пяць, а тады другія захацелі ўзяць. І пераняслі.  Можа, дзеці балелі. Прычына ж якаясь была. Не кажды ж двор,  не рядышкам жа, а на краю была, тады сярод пасёлка переняслі, была ікона. Мікола. Спаўлялі абед. Бабкі хадзілі маліцца. Абедалі.

От ж-цы д. Подкаменье Костачко Феклы Ивановны, 1930 г. р., зап. Лопатин Г. И. в 2006 г. в Ветке. Т. 2. Л. 16.

“Штоб не было гадасці ніякія”

Былі свечы. Была зімняя Ніколай і веснавы Нікалай. Эта па сялу, дзе жыла Матруна, эта была зімняя Мікола, а, як з Вараб’ёўкі ідзеш, тута-ка — веснавая.. І так і праводзілі. Зімой праводзілі з хаты ў хату праносілі. Слалі шыгаль, ёлачкі. Дзелалі, вот, сёння у міня нада пераносіць, сёння ў міня вячэра. А заўтры пераносім к саседцы, там абед ужэ — прымая Міколу. Так было у нас, у Барталамееўцы два Міколы. Ёлачкі этыя бралі, так рэдзенька шыгаль, дарожку здзелаюць, людзі разбіралі. Эты шыгаль у капец кладуць, штоб не было гадасці ніякія. Тады Міколу дзелалі, эта ціпера-ка у цэркву сходзім і ўсё, а тагда дзелалі Міколу — у міне банкет, сабіраюцца свае, з гармошкай ходзюць, іграюць, за сталом сядзяць, а патом пойдуць к вам, у вас паўтараім, пяём да танцуім. Вот такія абрады дзелалі.

От  п-ки из д. Бартоломеевка Гапеевой Ирины Аверьяновны, 1934 г. р.,  зап. Лопатин Г. И. в 2006 г. в Ветке. Т. 119. Л. 7.

Абізацільна, штоб быў боршч…”

Была “Мікола” весеньская. Вот, увечыры, сабіраяцца у нашай бы, напрымер, хаце, Богу моляцца, вячеряюць. Людзі прыходзяць, свечкі ставяць, грошы якія ложаць. Вечарям памоляцца ў нас, павячеряюць тут. Абізацільна, штоб быў боршч, была каша, бліны (ладкі). Астальное што хочыш. Ну эта абізацільна. “Гарячае” называлась. Назаўтряга бяруць эту ікону “Міколу” і нясуць, напрымер, к саседке. Не кажды браў Свячу. Хто хацеў. Былі такія людзі, што адказывалісь. Былі такія ацеісты, у Бога ні верывалі, ні хацелі. Ну, такіх людзей мала. Абычна ўсе бралі. Ну, былі такія людзі. Камуністы. Ані ж не верывалі ў Бога, значыць Свячу яны не…іх бы з парціі тады знялі, еслі б дома ў сабе Свячу аб’яўлялі. Нузаўтряга бралі тут ікону, ішлі ў тую хату, там маліліся, там абедалі. Эта Мікола ў аосень, дзевітнаццатага дзекабря, эта ўжэ зіма, но счыталі восеньская Мікола. Увечары, эта было перяд Міколай, васемнаццатага, малілісь, а дзевітнаццатага ужэ абедалі. А пасле абеда маглі і гармошку і ўсё што ўгодна.

От п-ки из д. Старое Закружье Романовской Марии Алексеевны, 1937 г. р., зап. Лопатин Г. И. в 2006 г.  в д. Хальч. Т. 117.  Л. 1а.

“Свеча как свеча”

Свеча как свеча и икона звалась свечой. 2 августа — Илья. Справляли обед. Свеча большая, сверху — поуже, к низу — пошире. Из воску лепили палки как руки, Пуговицы или монеты втискивали в воск как глаза. Год бывала в доме. Куда переносили, стелили дорожки полотняные от старого дома к другому дому, кто берёт. Бабка читала сама дома, у неё книга была толстая. Кто обрекнулся её забирать, обед делает.

От п-ев из д. Потёсы Булановича Виктора Алексеевича,  1932 г. р., Буланович Александры Аврамовны, 1931 г. р., зап. Лобацкая Г. А. в 1995 г. в Ветке. Т. 59. Л. 4.

“І ў домеўсё нармальна стала”

Была ў нас веснавая ікона. Прыняслі яе ка мне, савершенна маленькая, Я іздзелала кіот бальшушчы, красівы. Ну, вот, яна ў мяне прастаяла адзінаццаць гадоў. Дзелала два абеды – на веснавую, што яна веснавая, і на зімавую. Патом ужэ рашыла, што забяруць яе ад мяне. Была Прачыстая, дваццаць первага сенцября, і я рашыла папрасіць жэншчын, штоб яны ад мяне яе забралі. Кагда мы селі абедаць, я папрасіла жэншчын: “Забярыце яе ад мяне. Адзінаццаць гадоў стаіць, так забярыце ў мяне”. Ну, ніхто не браў. Скандал! Тая: “Я не хачу. Мне німа куда!” І паднялі такі скандал. НІхто не хоча браць. І лягла я вечарам спаць. Но мне кажацца, што не спала, толькі маі глаза закрыліся. І, вот, перада мной старычок, увесь беленькі, адзежа беленькая, бародка беленькая, і стаў на каленях перад маей койкай і перада мной, уродзе б стаіць на каленях і просіць, што “Не выганяй мяне! Я твой бацька!” Я хачу сказать, што я не выганяю, я забалела, у мяне нет сілы, хачу яму сказаць, но у мяне язык не  варочаецца,  не магу сказаць. Он апяць паўтарыў: “Не выганяй мяне! Я твой бацька!” І усё. Ад крыку я праснулася. Праснулася, каля мяне ўжэ нікаго не было. Вот толькі эта мне прыдалось. І ўжэ назаўтра  пашла я к этым жэншчынам і сказала, што я нікому ікону не аддам. Ніхай стаіць у мяне. Так і так мне прыснілася. А патом сколькі прайшло, і нашолся чалавек, і забралі ў мяне эту ікону. Кагда ікону забралі, с цех пор я забалела.

Раньшэ у агародзе нічыво не было, кроме травы. Адна трава расцет, і нічыво нету, ні капусты, пасажу – ана не вырасце. Патом, кагда я ўзяла ікону, ішчо я работала ў Гомелі, і толькі што пайшла на пенсію, і, вот, нідзеля астаецца да Міколы, адна нідзеля, і ўдруг прыходзя Вольга Дубоўка і гаворыць: “Анна, перабралі ўсю дзярэўню, і нікуды ніхто не хоча браць ікону. Можа, ты б узяла?” Думаю: “Ад іконы не атказываюцца”. “Ну, харашо, — гавару, — Ольга, вазьму”. А патом прышла дамой і думаю: “Ікону ўзяць, нада і абед дзелаць. А з чаго я здзелаю? Нічыво ж нету”. Воду паставіла, села і сяджу. “Пайду да Феклы Балабіхі, і скажу, што не буду браць”.  Адкажусь ад іконы. Пасідзела, пасідзела: “Не, не буду атказывацца”. У то ўрэмя гарэлку давалі па талонах. Ні гарэлкі німа, ні рыбы німа, бульба толькі і капуста, качан да бульба, болей нічога німа, ні рыбы, а посны абед, ні грыбоў німа, як я буду дзелаць? Пасідзела, пасідзела, а Ольга Гурышева работала ў магазіне. Я тады абрацілась к ей: “Воля, што мне дзелаць? Вот, хачу ікону узяць, а німа з чым абед дзелаць, ні гарэлкі, ні віна німа”.  Ана: “У міне віна цэлы яшчык стаіць. Я ўзяла цэлы яшчык віна”. Я гавару: “Ну, так, харашо, ты мне хоць бутылак пяць прадаш віна”. А яна: “Бяры хоць і болей”. Па тры рублі, грошы ж былі, віна ўзяла, прынесла дамоў. Назаўтрага – за грошы, матанула ў Гомель. Рыбы нігдзе німа. Я зашла ў магазін, рыбы навалам марожанай, якую хочаш бяры!. Я прынесла кілаграм пятнаццаць з Гомеля. “Вот, ужэ рыба ё ў міне”. Зматалася на другі дзень на базар, грыбоў узяла. Вот, ужэ ўсё ё ў міне. Наверна, так Мікола памагала. То німа нігде нічога ўзяць, а я, куды ні падкнусь, у міне ё, ліш бы толькі грошы. І за нідзелю ўсё сабрала. Забраць ікону, німа адзець у што. Я шкаф свой патрусіла, брала січчык белы на пададзеяльнік, я за етыя дзесяць метраў, рашыла пашыць на ікону, абкруціла усю іе мацерьялам, пашыла, панесла, адзела і забрала тую ікону. Людзей поўная хата набілась. Нікагда ж не пераносілі іконы. Ікону тую прыняслі. Цепла была, гразна, машыны астанаўлівалісь. Людзі плачуць ад радасці, поўная хата людзей, чылавек пійсят. Каму места не хватала, друг на дружку пасадзіліся, а ўсё раўно паселі. Я ікону ўзяла, і ў доме ўсё нармальна стала, і ў агародзе ўсё пашло. То нічога не радзіла, а то і капуста, і маркоўка, і бульба. Усе у міне у агародзе, і ў доме ўсе нармальна стала. Я дзяржала свіней, і коз, і курэй, па двое — па чэцвера дзяржала свіней – і ўсім хватала. І хватала за што купіць. Значыць Мікола — харошы памошнік. Эта ніхто не прашыбёт, хто яго возьме. Вот, такія дзяла.

От ж-цы д. Старое Село Ветковского р. Кирьяновой Анны Мартыновны 1931 г. р. зап. Лопатин Г. И. в 2003 г.  Т. 101. Л. 17-16,14-13.

“Балела дзеўка”

З пасёлку бабіцкага, з Кармы, балела дзеўка адна чорнай балезню. Так пасаветавалі ёй пашыць адзежку для свячы. Як пашыла, так палуччала.

От ж-цы д. Бабичи Чечерского р. Радьковской Натальи Егоровны, 1929 г. р., зап. Романова Л. Д. в 1927 г. Т. 75. Л. 31.

“Нада толькі на пасвяцоным”

Я была на “Свячэ “Мікола”. Ета “Свяча” такая была ў Антонаўцы. Я ж во і аддавала рушнікі пераносіць. Вот моляцца ў адным домі. І другая захоча. Вот я абракнулася, я і забрала к сабе. Дак пераносяць мужыкі ікону, а не жэншчыны, мужыкі нясуць “Сьвячу”. І на етым рушніку даўжны несьць, патаму што ета рушнікі ўсе пасвяцоныя, у царкве сьвяціліся. Ні пасьвяцонага рушніка табе дажа ні дадуць к “Сьвячэ”. І вот тады на етым рушніку нясуць. Прынясеш вышываны: “Не! – кажа, – еты не пайдзёт, еты не пасьвяцоны. Нада толькі на пасвяцоным”.

От ж-цы д. Светиловичи Ветковского р.  Казаковой Ольги Кирилловны, 1930 г. р., родом из п. Макавье Чечерского р., зап. Лопатин Г. И., Романова Л. Д. в 2002 г. Т. 75. Л. 191.

“Удава асталася”

Божы годнічэ Георгій. Ета быў святы із святога. Ён зашчычаў удавіц, маліўся, сорак дней стаяў на каленкі, маліўся за ўдоў. І мой муж умер, я ўдава асталася. Паабешчала эту Георгію забраць ад бабкі, яна ўжэ ўмерла. Яна сказала: “Аддам толькі Тані, маё імя — Таня, пусць яна ў яе. Яна ходзе ў цэркву, многа чытае і спявае. І пусць яна сахраняе святыньку — Георгія”. І прынесла яе. Прынесла  гародамі, штоб ніхто не бачыў. І яна ў мяне ўжэ пятнаццаць лет. Кагда я ўжэ забалела і да сёлішняга года, я ў цэркаў, у Крупец, крупецкая цэркаў, мяце, гудзе, а я на аўтобус, інагда і пешкі іду спяваю, чытаю ў Крупецкай цэркві. А сейчас забалела. Рада бы паехаць. Спас у Нядзелю будзе, я скрозь паеду, яблачак набяру, пасвячу, людзям параздаю яблачка свяцёнага. А цяпер не магу. Калі б даў Гасподзь глазачкі, на адным глазу аперацыю здзелалі, цяпер хачу на другом. Так, можа, Гасподзь дасць, буду бачыць, тады буду ізноў хадзіць у цэркаў і чытаць. Прашу Госпада і малю, штоб даў мне Гасподзь, адкрыў глазачкі. У мяне і Евангеле ляжыць. І падарыў мне крупецкі свяшчэннік Міхаіл, ён ужэ умер, на рускам языке. Так я ўнучцы аддала. Яна любя, кажа: “Бабушка, я ўжэ прачытала твайго Евангеле два разы і яшчэ буду чытаць”.

От ж-цы д. Красная Буда Добрушского р. Матвеенко Татьяны Ивановны, 1924 г. р., зап. Лопатин Г. И., Романова Л. Д. в 2001 г. Т. 76. Л. 49.

“Як сем’яніна у хаце не стала”

У нас свяча стаяла Мікола, ніхто яе не браў, бабы хадзілі, вячэру спраўлялі, абед спраўлялі, свечы куплялі, палаценца вешалі. Яна ў нас доўга стаяла. Прышла вайна, красныя прыйшлі. І ў нас стаяў палітаддзел. І еслі палітаддзел занімаў кварціру, то вольных не было, а нас генерал не выгнаў, палітаддзел стаяў, а чераз хату жыў генерал. У мяне быў васпітанік, хрэснік мой, а іхняя сям’я была ў Гомелі арэстованная, два браты растралялі, а адзін астаўся, а я этага хлопчыка, схадзіла к немцам: “Аддайце мне этага хлопчыка, эта майго брата хлопчык, і хрэснік мой” – “А дзе брат?” (перагаворшчык быў, эта немец спрашывае). “А брат мой, гавару, он з шаснацатага году, і такой возраст доўжан ваяваць. За кем пабеда будзе, мы не знаем. Можа, ён у паліцыі, можа, у парцізанах, можа, ён пагібшы, но нам нікакой ізвесціі нет. Хоць, кажу, нямецкай уласці, хоць нашай уласці людзі нада. Аддайце мне этага пацана, я яго буду васпітываць, запісачку напісаў. І аддаў этага пацанка, і я яго два гады расціла. Праўда, прышла яго маць, і дзед, і баба, і брат эты прышоў. Ен аддаў мне яго, я два гады яго расціла.Ён у нас жыў. І, на табе, брат ісцалеў, і брат прыехаў, прывёз другую жонку, мы і былі проціў. А патом тая жонка, адна дзевачка у яе, не Васілёва дзевачка, і яна памерла, асталась тая дзевачка не пры чом. Васіль забраў і эту дзеўку. Ён яе васпітываў. Я, кажу, хрэсніка ў немцаў забрала, так я васпітывала, з люлькай хадзілі. Матка скажа: “Нясі ты этага дзіценка дамой!” А ён жа не поняў: “Хросная нясі дзіцёнка дамой!” Сам на сабе. І брат забраў свайго і дзевачку, і ён васпітаў чужую. І пашла ў сяльпо глаўным бухгалцерам. І да пенсіі работала. Во, самі пад нагамі валяліся, а сірат расцілі.

І кагда красная прышлі, і ў нас стаяла ікона, бальшая ікона, паабапал малыя, падсвечнікі стаялі, і прыехал палітаддзел, і іконы не выкінулі. Аброчная ікона, пераходная. Мы пераношылі к нам і палотны слалі, поп нёс свячу па палотнам, а ў каго палацен няма, саломку слалі. У нас паабедаюць, і там куды свячу. Стаяла ў нас эта ікона, і ўступілі красныя шлі на Чачэрск, сабраліся бабы, палілі свечы, молюцца, што нас ужэ аслабадзілі, абед матка прыгатовіла, а я на утра пашла ў Свяцілавічына базар, з базара я прыходжаю, свячы няма. А тут чалавек захацеў свячу к сабе забраць, дачка яго была ў Гярманіі, так ён абракнуўся, штоб яна прышла жывая, паехаў у Покаць, прывёз папа, і пераняслі свячу. Як жа прыходжае эты, з палітаддзела, кажа на матку: “Раманаўна, еслі б я быў тваей дачкі аццом, я б з яе шкуру зняў”. – “А за што?” – “Такую вікону, сем’яніна ад вас забралі, а яна са двара сашла”. – “Мы ж нязналі, што хто-та будзе браць, яна у нас сем гадоў стаяла, а ў нас базарны дзень, яна на базар пашла, а ён прыйшоў эты чалавек, захацеў вікону забраць, старухі сабраліся, папа прывязлі, Богу памаліліся, пераняслі”. “Правільна, гавора, як сем’яніна у хаце не стала”. Ідуць, хто за дзяцей абракаецца, хто бальны, і ўсе свечы становяць, і палаценца вешаюць, і Богу моляцца, цэрквы ж не было. А мы сем гадоў хранілі ікону”.

Іду па дарозе, ляжыць дошчэчка, моль яе пасекла, я, была, і пашла, тагда думаю: “Што за достачка падазрыцельная?” Я взяла вярнулась, перавярнула: Мікола. Я прынясла яе дамой абмыла, жырам ізмазала, яна не на бумазе была, а на дрэве, і, вот, як сягодня сфатаграфіравана. Яна стаяла, стаяла, патом (сучка Лабацкая надурыла бабулю і забрала ікону – Г. Л.). Хто пераносіў ікону? Мужчыны. Называлі — цытары. Перад Міколай яны ездзілі па етай вуліцы і па той, падвода: хто дасць на абед, на Міколу, абед жа бальшы, уся дзярэўня сабіралась. Хто дзеньгі даваў, хто лён. А потым аб’явяць прадаюць. Усе давалі. Эта ж аброчная была ікона. Што панравілась, бяруць, дзеньгі плоцюць, а за дзеньгі, тараны бралі, рыбы – у Піліпаўку посны абед гатовілі. А ета назначаліся чатыры чалавекі. А па-царкоўнаму аны называліся цытары. Ані сабіралі, прадавалі, прадукты прадстаўлялі. Поп як прыедзе, садзяцца абедаюць, варылі піва, не водку, то крышнеў якіх сабяруць, ягад, падсалодзюць, выпіўка такая была, толькі не алкагольлівая. Паабедаюць, Богу памолюцца, тады бяруць ікону цытары і нясуць. Нясуць ікону два чалавекі, і нясуць меньшыя. Такія падсвечнікі стаялі, свечы тоўстыя, і на этай свячэ маленькія свечы стаялі, тры штукі. Свечы куплялі цытары. У каго куплялі? У каго пчолы былі, тыя і свечы дзелалі.  Многа свеч, як у цэркві гараць свечы. Хто мог быць цытарам? Выбіралі чалавека чэснага, справядлівага і бажэственнага, старых – маладых не выбіралі, старыкі былі. Ані ж у цэркву хадзілі, увесь абрад яны зналі. Прыходжаюць на свячу, бацька і матка ідуць і дзяцей вядуць, штоб дзеці і маліліся, і хрысціліся. На свячу прыдуць, празнік, хоць і не на Міколу, у каго глазы баляць, хто яшчэ якой балезнью, свечку паставяць, Богу моляцца. Як рушнікі мянялісь на свячэ? У нас радам жэншчына, так ей плоха стала, хазяін яе кінуў, а сам паехаў у Бежыцу, так яна на сцену кідалася, а тады яна абракнулася на Міколу. Што потым рабілі з саломкай і палотнамі? Эту саломку падбіраюць, хто слаў, і палотна забіраюць, толькі свячу перанашаюць, штоб не па зямле. Эта саломка не лячэбная?  Не, толькі цытары ідуць, свячу нясуць. Па колькі грошай клалі? Эта ж аброк, хто палаценца вешаець, хто грошы кладзе. Ніхто ж аброчных грошэй не бярэ. У нас на раскрэсах былі красты падзеланыя, і на этых крастах людзі вешалі палаценцы, і грошы клалі. А пакатская жэншчына ўзяла да палаценца зняла і пашыла штаны свайму хлопцу. Ён да трыццаці гадоў штаны не насіў. Аброкі не нада трогаць. Еслі многа навешаюць, этыя цытары здымаюць і прадаюць, свечы купляюць, прадукты купляюць. З крыжоў здымаюць і з іконы.  Тады ж дзярэўня была бальшая, многа была аброкаў. Аны ўжэ не памесцяцца этыя рушнікі. Ані тады аб’яўляюць і купляюць людзі. Завоі. Уродзе б, валшэбнікі былі, прыдуць каласок на усход і на захад. Был ітакія людзі, што яны разгадывалі  эта. Аны дзелалі так, штоб скот ня веўся, на балезні ўсякія нагаварывалі.

Тады ж зямля яшчэ не была заклятая. Дабраходжыя хадзілі, а патом здзелалі закляцце зямлі, і на сколька гадоў, і вот ужэ ў двухсотым (двухтысячном –?) гаду эта кончыцца і пойдуць дабраходжыя.

От ж-цы д. Новиловка Ветковского р. Деньдоброй Степаниды Григорьевны,  1914. г. р., зап. Лопатин Г. И., Романова Л. Д. в 2000 г. Т. 70. Л. 18.

“Становяць зярно возле Свячы”

Людзі абракаюцца на Свячу. Ікону “Пятніцу”насілі Яна і называіцца “Пятніца”. Становяць зярно возле Свячы. Зярно насыпалі ў тарэлкі, міскі, другія якія, махоткі называюцца. Насыпаюць зерна і нясуць у тую хату, дзе будзе Свяча. Людзі зярно ставяць на прыстолік.

От группы жэншчин в д. Верхличи Красногорского р. зап. Новикова Л. А., Романова Л. Д. в 1999 г. Т. 87. Л. 123.

“…абед дзелала, і на стале кінула”

Спраўляла я Свячу. Купіла я воску, свечку ў цэркві. Мая дзяўчонка забалела і я абряклася. Гаварю: “Буду на Пакрава спраўляць Свячу. І буду спраўляць, пакуль яна ў мяне будзя жыць. Замуж пойдзець, тады эту свячу кіну”. І я спраўляла. Як толькі Пакроў,  я іду ў цэрькаў з этай свячой, там адпраўлю, ка двару прыду. Мне свекар, дзед, насучыць.Я пашыла рубашачку этай свячы. Яна на Куту і стаяла. І во табе, адзін год. Прышлі мы спаўляць абед, я работала на свінарніку, у мяне была дзве работніцы, уіх пазвала на Свячу, паабедалі, адна гаворыць: “Ты ўжэ не ідзі, прыбірайся, а мы без цябе тваю групу пакормім”. І пашлі. К вечару дзела. Я, праўда, кое-как прыбрала, а адзін стол стаяў. Чую, хто-та па хаце ходзіць. Я ж бачыць не бачу, а чую, ходзіць.  Спічку затрэць і свеціць. Чую, што спічку ўстрэцца і бачу, што свеціць. У мяне была тры хлопцы. Я думаю, што большы прышоў і свеціці, ці прышлі тыя? Тры разы ўсцёр і за дзверы. А ў нас была задзвіжка, руку прасодзіш у сянец ля сцяны і задзвігаўся, чую эта задзвіжка задзвінулася. “А, — думаю, — эта хто-та прыходзіў, што задзвіжка задвінулася, і за вароты пайшоў”. Я ўстала, дашалопілася, да у акно — пашла жэншчына ва ўсём белым, із галавы да ног. Назаўтра я да свйго хазяіна: “Ты знаеш, хто-та быў у нас у хаце?” — “Хто ж эта быў?” Тут у нас адзін старык быў, так он: “Ты, Іванаўна, не расказывай. Ты абед дзелала, і на стале кінула, эта к табе прыходзіла дамавая. І нікому болей не расказывай”.

От ж-цы д. Белая Дубрава Приваловой Татьяны Ивановны, 1914 г. р., зап. Лопатин Г. І., Нечаева Г. Г. в 1998 г. Т. 83. Л. 5.

“За сына абряклася”

У нас, у Папаратнай, адна баба ўсё ўрэмя свячу ставіла, кажды год. Прыходзілі святыя маліліся, на каленкі станавіліся. За сына абряклася.

От ж-цы д. Видуйцы Костюковичского р. Романовой Любови Прокоповны, 1932 г. р., зап. Лопатин Г. И в 1998 г. Т. 83. Л. 30

“Насыпалі ў яшчычак жыта…”

У нас была восеньская Мікольская. Свяча стаяла ў яшчычке з зярном. Насыпалі ў яшчычак жыта, ячмень, пшаніцу, грэчку, авёс — якоя ёсць семяно. І ўсё ета сыпліцца ў той яшчык. Тады становяць ету свячу — воск еты. А воск еты дзелаюць — вот, лён, бальшую жменю бяруць лёну, і лён еты ўвесь аблепліваюць етым воскам і тады дзелаюць, такую таўстую наверх становяць, штоб запаліваць яе, штоб яна гарэла. Каля свячы маленькая іконка, і яна стаіць, і палаценцам абматаюць. Як аддаю свячу, у нас вячэраюць. А назаўтра ідуць к хазяіну, што забраў. Тры мужчыны нясуць яе. Самы глаўны хазяін нясе, а два другіх збоку падмагаюць і так трошкі дзяржацца. А тады, ужэ, прыносяць і становяць етаму хазяіну.

От ж-цы д. Студенец Кормянского р. Андреенко Александры Федоровны, 1926 г. р., зап. Новикова Л. А. в 1999 г. Т. 88. Л. 9-10.

“Абрякнулася і здзелала ікону”

Дзесяць парасёнкаў купе і на аборке вядзе: “Госпадзі, штоб мне Бог помач, штоб не падохлі ў дарозе!”Икона была “Юрый”. Яна ўзяла абрякнулася і здзелала ікону. Так ікона хадзіла.

От ж-цы д. Казацкие Болсуны Ветковского р.  Хамякова Маряя Андреевна   г. р., зап. Лопатин Г. И. в  2003 г. Т. 75. Л. 201.

“Адслужаць і ў другі двор нясуць”

Ікона хадзіла па дварах на Пасху. У кажны двор. Клалі на стале кусок сала, яйца — аддавалі ім. Як, ужэ, ікона пройдзець, тады мы гулялі. Хто даў заказ, той бярэць ікону, носіць Божаю Маць па дварах. Вы прышлі к бацюшке: “Бацюшка, я магу ўзяць ікону”. Эта на первы дзень. І на другі дзень носяць. Ідзець поп, а яна наперад нясець ікону. Адслужаць і ў другі двор нясуць. На Кут становяць, і поп, і дзяк стаіць. Божаю Маць носяць. Ікона з адной ручкай, штоб дзяржаць. Дзе ікона захоўваецца паміж першым і другіх днем? У цэркві.

От ж-цы д. Березки Хотимского р. Купреевой Репны Кузьминичны, 1909 г. р., зап. Лопатин Г. И. в 1998 г. Т. 82. Л. 16.

“Бацюшка, я вазьму ікону”

Вот, напрымер, я пастроіла новую хату, я абряклась узяць ікону: “Божаю Мацер”,“Спасіцеля”. Даждалась Пасхі, прышла к бацюшке: “Бацюшка, я вазьму ікону”. Ён: “Пажалуўста, бярыце”. Я падбіраю жэншчын, каторыя ўмеюць пець. Яны нясуць яе ка мне, ставяць на Куту. Прыносяць чужыя людзі, а хазяйка ў дварэ. Яна ў мяне двое сутак стаіць. Я гатоўлюсь, як к празніку. Даю выпіць жэншчынам. Яны прыдзюць, цэлаю ноч пяюць. Калі другі чэлавек захоча, другі ў мяне вазмець. А калі ўжэ закончыцца, папу нясуць.

От ж-цы д. Беседавічы Хотимского р.  Чибусовой Матрены Григорьевны, 1915 г. р., зап. Лопатин Г. И. в 1998 г. Т. 82. Л. 4.

Бралі на ўтары дзень Пасхі. Бралі і ў новаю хату, і ў стараю.  Я балею, я абрякаюсь, я бяру. “Спасіцеля” на дзяцей бралі, а “Божаю Маць” абрякаліся жэншчыны. У мяне маць маладая была, у яе у адзін дзень памерла пара дзяцей ад дзіфцярыі.

От ж-цы д. Беседавічы Хотимского р.   Жариковой Натальи Евцихъевны, 1927  г. р., зап. Лопатин Г. И. в 1998 г. Т. 82. Л. 4.

“Было тры тоўстых свячы”

У нас было тры тоўстых свечкі, і кажны год іх пераносілі. Называлася — “свячу мне”. І ўсе сабіраюцца гуляюць, выпіваюць.

От ж-цы д. Литвиновичи Кормянского р. Полякова Раиса Владимировна, 1941 г. р. зап. Лопатин Г. И., Романова Л. Д. в 1999 г. Т. 91. Л. 24.

“Выносяць на двор хлеб з соллю”

На Міколу. Хто жалаў хадзіць — хадзіў, а хто не жалаў — не хадзіў і не браў. Як прыдуць, памоляцца і паабедаюць, тож памоляцца. Вот, у мяне ікона. Сусед прыходзя браць к сабе. Нясуць: ікона, свяча, фартушкі вешаюць на яе. Як нясуць, па дарозе не нясуць, а сцелюць саломкай жытняй. Заранее раструшчывлі. А це (новые хозяева, которые прінімают) выносяць на двор хлеб з соллю.

От ж-цы д. Рудня Кормянского р. Винокуровой Марии Федоровны, 1915 г. р., зап. Лопатин Г. И., Романова Л. Д. в 1999 г. Т. 91. Л. 21-22.

“…ўстрачае з хлебам, соллю”

Ікона была Свяча — Мікола. Была зімой і вясной. Зімой пераносяць, вясной гуляюць. Абед быў на Міколу. Дзелалі, хто хадзіў на Мікольшчыну. Было ўсё посная. Піліпаўка — пост. Ікону няслі мужчыны і жэншчыны. Мужчына і жэншчына нясуць гарэлку — бутылку на дваіх. Фартушкі вешалі на ікону. Хазяйка хлеб нясе. Новая ўстрачае з хлебам, соллю. Як ідуць — сцелюць саломкай, па саломцы ідуць. Салома — жытняя. Дзеці раструшвалі. Стол выносяць у новым доме. На Крышчэнне дзелалі: бярэш акрайчык хлеба з цэлае булкі. І нада акрайчык хлеба дзяржаць у руцэ. Кідалі ў калодзеж.

От ж-цы д. Рудня Кормянского р. Лашкевич Софьи Ивановны, 1927 г. р., зап. Лопатин Г. И., Романова Л. Д. в 1999 г. Т. 91. Л. 114.

Як дзеўка

Свяча із воска. Як дзеўка. Воску было болей пуда. Сястра сшыла плацце, как на дзевачку. Стаяла ў лукошке з лыка на стале. Бралі па жэланію.

От ж-цы д. Малуновка Ершичского р. Ларченко Ксении Ефимовны, 1914 г. р., зап. Нечаева Г. Г. в 1998 г. Т. 80. Л, 3.

“Это женщина”

Одна женщина переносила, а другая брала. Наряжали её, делали юбочку, украшали. Свеча — это ж не мужской пол, это женщина, делали наряд ей. И обед справляли, та, которая отправляла, обед справляла, и которая принимала, обед справляла.  Свечи делали сами. Там был один пасечник, пчел держал, воск был, ему заказывали.

От ж-цы Ветки  Росликовой Марии Федоровны, 1953 г. р., родом из д. Быстра Климовского р-на. Зап. Лопатин Г. И. в 2006 г. Архив автора.

“І паверыце, што і дожч пашоў!”

Даждзю не было. Нанімалі службу. Папа прывожывалі. Ён маліўся Богу. У нас Свіча была. Дзве іконы.  Іванаўшчына і Пакроў. Станочык такі, як стол зделан. Дзе Свіча стаіць, туда і папа прывожывалі. І паверыце, што і дожч пашоў. Тады дажчу доўга не было. Усе людзічкі сабралісь. Абед наварылі. Бацюшка. Пеўчыя пелі. І пашоў дожч. Во, гаворуць, Бога німа!

 

Аўтар: Генадзь Лапацін

Крыніца: “Ікона звалась свячой…” Из опыта изучения обряда “Свечи” в Восточном Полесье. [Текст] / Г.И. Лопатин // Антропологический форум. Санкт-Петербург. 2008, № 8. С. 402 — 416.