У 2006 годзе быў распрацаваны, а потым і зацверджаны Міністэрствам культуры праект музея з павільёнам і альтанкай у Юравічах. Меркавалася, што гэта будзе унікальны для рэспублікі аб’ект: на 11-метровай адзнацы схілу размесціцца макет-жыллё першабытнага чалавека, дзе можна ўбачыць вогнішча і начынне краманьёнцаў. На верхнім узроўні горы, на вышыні 24 метраў, павінна з’явіцца стылізаваная аглядная альтанка з «біўняў маманта».
Ужо нават была пабудаваная лесвіца для ўздыму на ўзгорак. Аднак па розных прычынах рэалізацыю унікальнага праекта на час прыпынілі. І вось зараз будаўніцтва аднаўляецца. Хутка кожны жадаючы зможа акунуцца ў свет старажытных людзей: гістарычны комплекс, які складаецца з будынка музея, павільёна і альтанкі, будзе нарэшце пабудаваны.
Унікальныя для Беларусі знаходкі
Да пытання аб тым, як праехаць на «галоўную гару» Юравіч, мясцовыя жыхары даўно прызвычаіліся. Кажуць, што турыстаў у вёсцы заўсёды было шмат. Раней нават арганізоўвалі экскурсіі для груп з Далёкага Усходу: слава аб дзіўным мястэчку разляцелася за тысячы кіламетраў. Сёння ж, у буднюю сакавіцкую раніцу, на вуліцах аграгарадка людзей практычна няма. Але нават без займальных апавяданняў дасведчаных спецыялістаў прагуляцца па ўтульных вулачках Юравіч адно задавальненне. Аазіс сярод гразкага Палесся: стужка найпрыгажэйшай Прыпяці, таямнічы змрок густога лесу, велічныя пагоркі. Ці толькі знешнімі прыгажосцямі характэрна гэта месца? Чые таямніцы захоўвае гэты куток Калінкавіцкага раёна? Наколькі важны будучы музей пад адкрытым небам?
Падняўшыся на самую высокую кропку ў Юравічах — пагорак вышынёй каля 30 метраў, адразу становіцца зразумела, чаму старажытны чалавек абраў для жыхарства менавіта гэтае месца. Унізе Прыпяць. Дарэчы, у той далёкі час яна была нашмат шырэй. Тады каля ракі спыніўся адзін з ледавікоў. Пражыткам для жыхароў стаянкі служылі алені, маманты вышынёй да чатырох метраў. З часам ледавік працягнуў свой наступ. Жыць стала невыносна халодна, і людзі пакінулі гэтае месца. Дарэчы, стаянцы першабытнага чалавека 26 тысяч гадоў.
Цікава, што тут сабрана вялікая колькасць знаходак, якія пацвярджаюць старажытнасць селішча. Варта адзначыць адну з сенсацыйных: летам 2004 года экспедыцыі Інстытута гісторыі Акадэміі навук Беларусі пад кіраўніцтвам Алены Калечыц удалося знайсці два мамонтовыя чарапы з біўнямі, адзін з якіх захаваўся ў ідэальным стане.
Зніклы горад называўся Туравам?
Праз даволі вялікі прамежак часу людзі зноў пачалі засяляць гэта месца, заснаваўшы гарадзішча. Па меркаваннях вучоных, у 950-1050 гадах. Цікава, што да XII стагоддзя тэрыторыя паселішча стала больш тэрыторыі тагачаснага Мінска. Контуры гарадзішча захаваліся да гэтага часу: роў, сцяна, новы і стары валы. Паколькі паселішча пакуль яшчэ мала вывучана, самай «пэўнай» крыніцай з’яўляюцца навуковыя гіпотэзы. Згодна з імі, вялікі і квітнеючы да таго часу населены пункт знішчаны ў пачатку XIII стагоддзя. Ёсць здагадка, што зрабілі гэта татара-манголы.
На думку адных навукоўцаў, гарадзішча магло называцца Межымосцем, іншыя мяркуюць, што гэта былі Відолічы — так цяпер называецца цэнтральная вуліца Юравіч. Да трэцяй групы адносіць сябе кандыдат гістарычных навук Алег Іоў, які адстойвае дзіўную кропку гледжання аб тым, што мястэчка з’яўлялася старажытным Туравам. На карысць апошняй версіі кажа наступны факт: вёска Слабодка, размешчаная побач з Юравічамі, стаіць на рацэ Тур’е.
Загадкай з’яўляецца і тое, што навукоўцы ў цяперашні час не могуць дакладна ідэнтыфікаваць горад, які ў часы свайго росквіту быў супастаўны са старажытным Полацкам. Ёсць у Юравічах і яшчэ адзін унікальны аб’ект. Гэта касцёл Нараджэння Найсвяцейшай Багародзіцы ў стылі барока і прылеглы да яго езуіцкі калегіум — помнік архітэктуры XVIII стагоддзя.
З 1680 года ў Юравічах сваю місію ажыццяўляў ордэн езуітаў. Цікавы факт: Марцін Тураўскі выбудаваў драўляную капліцу, якую асвяціў 8 верасня 1673 года ў прысутнасці бацькоў-бернардынцаў з Мазыра, шляхты і сялян. У 1864-м касцёл прыняты ў праваслаўнае ведамства і перабудаваны ў царкву. Пасля падзей 1917 года манастыр зачынілі. У гады Вялікай Айчыннай вайны тут пасяліліся акупанты, у пасляваенны час у манастыры знайшлі прытулак сіроты. Затым у ім размяшчалася дапаможная школа для дзяцей з затрымкай псіхічнага развіцця. З 2005 года — праваслаўны манастыр. У цяперашні час вядуцца маштабныя работы па аднаўленні унікальнага комплексу.
Жыццёвая эпапея Попеля
Цікава, што парэшткі старажытных жывёл знаходзілі ў Юравічах яшчэ ў XIX стагоддзі. Менавіта тады вырашылі пабудаваць дарогу праз старажытны пагорак. Але толькі ў 1929 году пачалі весці сур’ёзныя археалагічныя працы і было нарэшце даказана, што людзі жылі тут ужо за 24 тысячы гадоў да нашай эры. Гэта стала магчымым у тым ліку дзякуючы намаганням настаўнікі, вучонага, высокаадукаванага чалавека Юльяна Попеля.
Сын святара, ураджэнец Холмскай губерні, Юльян ў 1904 годзе скончыў юрыдычны факультэт Пецярбургскага універсітэта, а таксама археалагічны інстытут. Характэрна, што гэты чалавек быў відавочцам Крывавай нядзелі ў Пецярбурзе, падзяляў прагрэсіўныя палітычныя ідэі таго часу. У 1916-м разам з жонкай Кацярынай прыехаў у Юравічы. Юльян выдатна ведаў гісторыю, літаратуру, дасканала валодаў некалькімі замежнымі мовамі, стараўся несці культуру і веды ў масы. На базе народнай вучэльні ў 1917 годзе стварыў грамадскую гімназію, дзе працаваў настаўнікам, а потым і дырэктарам. Сям’я Попель дала дарогу ў цікавае жыццё больш за дзесяці выпускам юравіцкай школы.
Менавіта Юльян першым пачаў вывучаць гарадзішча, на якім стаяў будынак школы — былы дом памешчыка. Тады мясцовы жыхар знайшоў каля сцежкі на гару да школы трубчастую костку, якую аднёс настаўніку Попелю. Той паведаміў пра знаходку ў Мінск, і ўжо ўлетку 1929 года прадстаўнікі Акадэміі навук БССР Канстанцін Палікарповіч і Аляксандр Каваленя заклалі першы раскоп, які пацвярджае наяўнасць стаянкі.
У 1938 годзе Попель арыштаваны органамі НКУС па абвінавачванні ў тым, што ў 1920-м пры налёце банды Булак-Балаховіча як быццам бы быў іх пасярэднікам. Нягледзячы на тое што жыхары вёскі спрабавалі апраўдаць добрага чалавека, сабраўшы агульныя паказанні сведак у яго абарону, Юльян загінуў у мазырскай турме.
Школьны музей — рэдкія экспанаты
У калідорах юравіцкай школы цішыня. Ідзе ўрок. Мяне сустракае настаўнік гісторыі Ганна Бусел. Яна прапрацавала тут усё жыццё, шмат разоў праводзіла цікавыя экскурсіі для самых розных наведвальнікаў. Не адмаўляе ў цікавай размове і мне. Зрэшты, ад школьнага музея шмат чаго не чакаю. Як высветлілася пазней, дарма. Тут сапраўды ёсць на што паглядзець.
Самыя важныя экспанаты, безумоўна, рэшткі старажытных жывёл — мамантаў. Вось, напрыклад, фрагмент вагой у чатыры кілаграмы. Здаецца, што гэта частка чэрапа. Пазней высвятляецца: зуб! Каленны кубачак велізарных памераў, тазавыя косткі — якімі ж вялікімі былі гэтыя старажытныя жывёлы!
Характэрна, што краязнаўчы музей заснаваны мясцовым настаўнікам Аляксандрам Гарчанка ў 1959 годзе. У цяперашні час тут сабраны не толькі унікальныя артэфакты, якія знайшлі пры раскопках. Ёсць і экспазіцыі экалагічнай, этнаграфічнай накіраванасці, карціны беларускіх мастакоў. Уражвае зала савецкага перыяду гісторыі, дзе ёсць вялікі партрэт правадыра пралетарыяту. Кажуць, што ў гады Вялікай Айчыннай вайны мясцовая жыхарка выратавала карціну ад пажару. Можна ўбачыць і бюст Леніна, маленькі маўзалей, макет знакамітага браневіка.
І апошняе. Факт адкрыцця маштабнага музейнага праекта зусім не азначае, што шукаць у зямлі старажытнага пасёлка ўжо няма чаго. Таямнічае месца па-ранейшаму ўяўляе археалагічны інтарэс і захоўвае нямала загадак.
