Асаблівасці нацыянальнага складу насельніцтва г. Гомеля ў 1920-я гады

0
1888
насельніцтва Гомеля і беларусы

Паводле перапісу 1926 г., у БССР жыло 4982240 чалавек, у тым ліку беларусаў — 80,6 %, яўрэяў — 8,1 %,рускіх — 7,7 %, палякаў – 1,9 %, латышоў — 0,28 %, літоўцаў — 0,14 %, украінцаў — 0,69, немцаў — 0,15 %, цыганоў — 0,05 %, эстонцаў — 0,02 %, татараў — 0,07 % і іншых — 0,10 %. (Практическое разрешение национального вопроса в БССР. Т.П. Мн., 1927. С. 12).

Што датычыцца колькасці жыхароў г. Гомеля, то праведзены пасля заканчэння грамадзянскай вайны перапіс насельніцтва ў 1920 г. Выявіў рэзкае яго зніжэнне. У 1920 г. у Гомелі пражывала 61 тыс. чалавек, у той час як у 1917 г. — 69 тыс. Потым з 1920 па 1923 г. адбываўся рост насельніцтва да 76 тыс. чалавек1. Нацыянальны склад насельніцтва Гомеля ў 1923 г. выглядаў наступным чынам:2

  Усё насельніцтва беларусы рускія габрэі укра­інцы палякі іншыя
Гомель 67 652 34,6 % 7,4 50,5 2,8 2,4 2,3
Навабеліца 7 746 56,2 % 5,8 33,4 2,0 1,3 1,3

З моманту перапісу 1923 г. параўнальна хуткія тэмпы росту насельніцтва замарудзіліся і к 1926 г. склалі 2,5%.

У 1926 г. Гомель увайшоў у склад Беларусі. У той час у ім пражывала разам з Навабеліцай 86,4 тыс. жыхароў, з якіх 46 % складалі габрэі, 22% — беларусы i 32% іншыя, сярод іх пераважалі рускія. У асобных раёнах горада — Гарадскім, Залінейным і Навабеліцкім нацыянальны склад насельніцтва крыху адрозніваўся. Так, у Гарадскім раёне колькасна пераважалі габрэі. Тут яны складалі 64 % насельніцтва. У Залінейным раёне без паласы адчужэння беларусы складалі 43 %, у паласе адчужэння Заходняй чыгункі — 63 %, а ў Навабеліцы рускіх было 51 %3.

Усё гэта адбівалася на фармаванні гарадскіх органаў улады, аб чым сведчаць дадзеныя табліцы.

Нацыянальны склад Гомельскага гарадскога Савета (у %):

Год Усяго выб­рана дэпутатаў Рускія Бела­русы Украінцы Габрэі Латышы Палякі Немцы Іншыя
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
1923   35,5 15 4,2 39,1 — 1,2 — 5
1924 468 30,8 21,6 4,3 35,6 1,6 1,1 0,8 4,5
1925 368 26,6 36,2 3,5 31,0 0,8 1,6 — —
1926 365 30,7 16,6 3 47,7 1,1 0,6   0,2

У 1926 г. нацыянальны склад Саветаў Навабеліцкага і Залінейнага раёнаў выглядаў наступным чынам (у %)4.

  Навабеліцкі Залінейны
Беларусы 30 61,2
Рускія 50 28,3
Яўрэі 18 33
Украінцы 1 4
Палякі 1 0,4
Латышы – 2
Іншыя – 0,4

Аднаўленне і далейшы ўздым эканомікі спрыялі павышэнню матэрыяльнага дабрабыту працоўных, развіццю народнай адукацыі і культуры. У горадзе хутка расла колькасць агульнаадукацыйных школ і спецыяльных сярэдніх навучальных устаноў. Усё больш увагі надавалася ліквідацыі непісьменнасці і малапісьманнасці дарослага насельніцтва.

На 1 снежня 1926 г. у тэхнікумах, прафтэхвучылішчах і агульнаадукацыйных школах навучаліся вучні розных нацыянальнасцей, аб чым сведчаць дадзеныя табліцы.

Тэхнікумы

 Беларусы Габрэі Палякі Іншыя
1. Педагагічны тэхнікум 90 28 4 52
2. Педагагічны яўрэйскі — 154 — —
3. Шляхоў зносін 68 8 2 85
  Беларусы Габрэі Палякі Іншыя
1. Педагагічны агульны 90 28 4 52
2. Педагагічны яўрэйскі — 154 — —
3. Шляхоў зносін 68 8 2 85

Усяго

 158 190 6 137

Прафтэхвучылішчы, школы і фабзаввучы
1. Школа дрзваапрацоўшчыкаў  — 51 1 31
2. Школа металістаў 4 75 — 41
3. Школа музычная      20 169 15 60
4. Школа канторгул   — 46 — 7
5. ФЗБ Друкароў          — 33 — 3
6. ФЗБ чыгуначнікаў          98 1 5 7

Усяго

 122 375 21 149

Курсы
1. Рахункаводна-бухгалтарскія   69 — 44
2. Машынапісу   17 — 10
3. Аптэчных работнікаў     30 — 2
4. Чырвоных цягавікоў       4 — — 6

Усяго

 4 116 62

У Гомелі дзейнічала 15 школ першай спупені, у яхіх працавала 157 настаўнікаў i навучалася 4100 вучняў. Нацыянальны склад навучэнцаў выглядаў наступным чынам:

  Беларусы яўрэі палякі іншыя
Школы І ступені 194 2985 8 93
Школы падлеткаў 3 478 2 110

 

У 14 школах-сямігодках працавала 226 настаўнікаў i навучалася 5917 вучняў. Сярод іх беларусы складалі 1997 вучняў, габрэі — 830, палякі — 294, усе астатнія — 2796 чалавек. У 4 школах-дзесяцігодках і школах II ступені працавалі 102 настаўнікі і навучалася 429 беларусаў, 1276 габрэяў, 14 палякаў і 411 вучняў іншых нацыянальнасцей. Усяго — 2130 чалавек5.

Гомель меў пэўную сетку школ і культасветустаноў, якія праводзілі работу на беларускай, рускай, габрэйскай, польскай i іншых мовах. Мелі месца і пэўныя поспехі ў ажыццяўленні беларусізацыі як у галіне падрыхтоўкі апарату савецкіх устаноў, так і ў галіне беларусізацыі школ, клубаў і г.д. Арганізоўваліся курсы і гурткі па беларусазнаўстве, што садзейнічала пераводу часткі ўстаноў на беларускую мову. У шэрагу выпадкаў мелі месца нядбайныя адносіны да вывучэння беларускай мовы, асабліва сярод чыноўнікаў.

Літаратура

  1. Гомель и городские поселения Гомельщины. Предварительные итоги переписи 1926 года и некоторые данные текущих отчетов и обследований. Гомель, 1927. С.5.
  2. Экономический очерк Гомельской губернии. Гомель, 1925. С. 117.
  3. Гомель и городские поселения Гомельщины… С.5.
  4. Гл.: Отчет о деятельности Гомельского городского Совета VII созыва. Гомель, 1923. С.32; Отчет о деятельности Гомельского город ского Совета рабочих и красноармейских депутатов VIII созыва. Гомель, 1924. С.7; Отчет о деятельности Гомельского городского Совета IX созыва. Гомель, 1925. С.53; Отчет о работе Гомельского городского Совета рабочих, крестьянских и красноармейских депу­татов X созыва. Гомель, 1926. С.57-58.
  5. Гомель и городские поселения Гомельщины… С.50-54.

 

Аўтары: А.А. Рубан, Ул.І. Бышык
Крыніца: Гомельшчына: старонкі мінулага. II выпуск. — Гомель, 1996. Ст. 120-124.

ПАДОБНЫЯ АРТЫКУЛЫБОЛЬШ АД АЎТАРА